ต้นไม้อยู่คู่โลก

กำเนิดแห่งโลกใบนี้…เมื่อหลายร้อยล้านปีก่อนกล่าวกันว่าสิ่งมีชีวิตสิ่งแรกที่ถือกำเนิดขึ้นบนผืนโลกคือสัตว์ขนาดเล็กประเภทแบคทีเรีย

ต้นไม้ต้นนี้มีอายุระหว่าง ๒,๓๐๐-๒,๗๐๐ปี จัดเป็นหนึ่งใน ต้นไม้ที่มีขนาดสูงที่สุด เส้นรอบที่ใหญ่ที่สุด และมีอายุยืนนานที่สุดเมื่อเทียบกับต้นไม้ทั้งหมดในโลก มีเปลือกสีน้ําตาลปนสีม่วงและ สีเทา กับร่องรอยคราบสีดําจากไฟไหม้ เปลือกของต้นซีคัวยายักษ์ มีความหนาถึง ๖๑ เซนติเมตร อุดมด้วยสารแทนนิน ทําให้ทนทาน ต่อศัตรูพืช แมลง และทนไฟ

สําหรับชื่อต้นนายพลเชอร์แมน นักธรรมชาติวิทยาชื่อ เจมส์ โวล์ฟเวอร์ตัน เป็นผู้ตั้งขึ้นในปี ค.ศ. ๑๘๗๙ เพื่อเป็นเกียรติแด่นายพลวิลเลียม เทคัมเซ เชอร์แมน

สําหรับความน่าตื่นตาตื่นใจของต้นไม้ต้นอื่นๆ ในโลกปัจจุบัน ที่นักพฤกษศาสตร์ทั่วโลกพร้อมใจกันลงมติให้ในความเก่าแก่ แปลกประหลาด สูงใหญ่ มีอายุยืนนานที่น่าสนใจ น่าศึกษา ซึ่งอนุรักษ์ขอนําเสนอ ๕ อันดับแรกของโลก ดังนี้

Baobab (Adansonia)

หรือต้นขนมปังลิง (Monkey Bread Tree) สามารถเติบโตได้ สูงถึง ๑๐๐ ฟุต และกว้าง ๓๕ ฟุต ความแปลกประหลาดของ ต้นไม้นี้ก็คือ ภายในลําต้นสามารถจุน้ําได้มากถึง 990,000 ลิตร เพื่อไว้ใช้ในสภาวะอากาศแห้งแล้ง ต้น Baobab เป็นไม้ พื้นเมืองของเกาะมาดากัสการ์ ในทวีปแอฟริกา และออสเตรเลีย อาจมีรูปร่างที่แตกต่างกันไปบ้างตามท้องถิ่น

Bristlecone Pine (Pinus Longaeva)

เป็นต้นไม้ที่เชื่อว่ามีอายุยืนมากที่สุดในโลก ซึ่งพันธุ์ White Mountains, California, Bristlecone Pine ต้นนี้ชื่อ Methuselah ค้นพบอยู่เหนือระดับน้ําทะเลถึง 99,000 ฟุต และจัดเป็นต้นไม้ที่เก่าแก่ที่สุดในโลก มีอายุถึง ๔,๘๓๘ ปี พิสูจน์โดยการเจาะ เข้าไปในลําต้นเพื่อวัดวงปีของมัน

Banyan Trees

ต้น Banyan มาจากรากศัพท์ว่า “Banians” แปลว่า ผู้บุกรุก เนื่องจากชาวฮินดูชอบเข้าไป ทํากิจกรรมต่างๆ ที่ต้นไม้นี้ ทั้งต้นโพธิ์และ ต้นไหรก็อยู่ในพันธุ์ไม้ตระกูลนี้ ต้นไทรจะมี รากอากาศเป็นไทรย้อย ส่วนต้นโพธิ์ไม่มีราก อากาศ และเป็นต้นที่มีชื่อเสียงทางพระพุทธ ศาสนา คือเป็นลูกหลานของต้นโพธิ์ที่ พระพุทธเจ้าประทับตรัสรู้นั่นเอง ต้นศรีมหาโพธิ์ (Sri Maha Bodhi) ต้นนี้อยู่ ที่รัฐอนุราชปุระ ประเทศศรีลังกา มีอายุกว่า ๒,๕๐๐ ปี

Montezuma Cypress Tule Tree (Taxodium Mucronatum)

จัดได้ว่าเป็นต้นที่ใหญ่ที่สุดในต้นไม้ตระกูล Cypress ตั้งอยู่ใกล้กับเมือง Oaxaca ประเทศเม็กซิโก มีขนาดลําต้นโดยรอบ ๑๙๐ ฟุต หรือ ๕๘ เมตร ตอนแรกต่างสันนิษฐานว่า น่าจะ เกิดจากต้นไม้ ๓ ต้นที่เติบโตมาพร้อมกัน และเบียดกันจน ผสานเป็นต้นเดียวกัน กระทั่งได้มีการตรวจดู DNA และพบว่ามันเป็นต้นเดียวกันเมื่อ ค.ศ. ๑๙๙๔ ต้นไม้ต้นนี้เหี่ยวเฉาลงเพราะขาดน้ํา เมื่อได้ น้ําเต็มที่ก็กลับฟื้นตามเดิม

Quaking Aspen Pando (Populus Tremuloides)

ต้นนี้ขึ้นอยู่ในรัฐยูทาห์มากว่าศตวรรษเป็นต้นไม้ต้นเดียวกัน มีระบบรากร่วมกัน แตกหน่อแผ่กิ่งก้านขึ้นเรื่อยๆ จนประมาณกันว่า จะประกอบไปด้วยกิ่งก้านสาขาที่แผ่ ขยายไปกว่า ๔๗,๐๐๐ ลําต้น ทั่วพื้นที่ ๒๖๗.๕ ไร่ และมีระบบรากแก้วใต้ดินที่ใหญ่โต มาก แต่ละกิ่งก้านนั้นมีอายุเฉลี่ยประมาณ ๑๓๐ ปี แต่ถ้านับอายุจากต้น Pando กิ่งแรกแล้ว กว่ามันจะโตและขยายพันธุ์ได้ ใหญ่ขนาดนี้ ก็ใช้เวลาร่วม 60,000 ปี

จากต้นไม้เก่ากาลที่ถูกบันทึกไว้ในอันดับโลก…ย้อนกลับมายัง ประเทศไทยของเราบ้าง….อย่างที่รู้ๆ กันอยู่ว่า ต้นไม้ใหญ่ในเมืองไทยลดจํานวนลงไปทุกๆ วันอย่างน่าใจหาย สาเหตุสําคัญก็อย่าง ที่ทราบกันอยู่ ที่พอจะหลงเหลืออยู่เป็นความภาคภูมิใจของเรา ในวันนี้ประกอบไปด้วย

ต้นกะบาทยักษ์ใหญ่ที่สุดในประเทศไทย

อยู่ในเขตอุทยานแห่งชาติตากสินมหาราช จังหวัดตาก มีอายุกว่า ๑๐๐ ปีมีขนาดวัดโดยรอบได้ ๑๖.๑๐ เมตร ความสูง ๕๒ เมตร ต้องใช้คนประมาณ ๑๒ คน จึงจะโอบได้รอบลําต้น อยู่ห่างจากศูนย์บริการนักท่องเที่ยวประมาณ ๒.๕ กิโลเมตร

ต้นจามจุรียักษ์ หรือต้นฉําฉา หรือต้นก้ามปูยักษ์

ต้นนี้ยืนต้นตระหง่านอย่างอลังการ บนเส้นทางไปอําเภอ ด่านมะขามเตี้ย บ้านกสิกรรม หมู่ ๕ ตําบลเกาะสําโรง จังหวัดกาญจนบุรี อยู่ในพื้นที่รับผิดชอบของกองการสัตว์และ เกษตรกรรมที่ ๑ กรมการสัตว์ทหารบก

จามจุรีต้นนี้มีอายุมากกว่า ๑๐๐ ปี แผ่กิ่งก้านใหญ่โต สวยงาม ร่มรื่น มีขนาดลําต้นกว้างถึง ๒๕.๘๗ เมตร มีขนาดเส้นรอบวง ลําต้น ๗.๘๓ เมตร ขนาด ๑๐ คนโอบ มีเส้นผ่าศูนย์กลางร่มเงา ประมาณ ๕๑.๗๕ เมตร ความสูงจากพื้นดิน จรดยอดประมาณ ๒๐ เมตร มีพื้นที่ของกิ่งก้านที่ปกคลุมทั้งหมดประมาณ ๑ ไร่ ๒ งาน ๔ วา นับว่าเป็นต้นไม้ขนาดใหญ่ที่สุดต้นหนึ่งในปัจจุบันของประเทศไทย

หนึ่งเดียวในโลก ต้นชมพูภูคา ที่จังหวัดน่าน

อยู่บนอุทยานแห่งชาติดอยภูคา จังหวัด น่าน แม้จะไม่ใช่ต้นไม้ที่สูงใหญ่ หรือมีอายุ ยาวนานติดอันดับโลก แต่มีชื่อเสียงในฐานะ ที่เป็นต้นเดียวในโลกที่เหลืออยู่ในประเทศไทยต้นชมพูภูคาเป็นพืชหายากใกล้สูญพันธุ์ ที่มีดอกสีชมพูอมขาวงดงาม

สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี พระราชทานให้ ชมพูภูคา เป็นดอกไม้สัญลักษณ์ในโครงการ อนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดําริฯ

ชมพูภูคา เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง สูงประมาณ ๑๕-๒๕ เมตร จะเจริญเติบโตได้ดีในบริเวณป่าดงดิบ ตามไหล่เขาสูงชัน ที่มีความสูงตั้งแต่ ๑,๒๐๐ เมตรขึ้นไปจากระดับน้ําทะเล และ มีความชื้นของอากาศสูง มีอุณหภูมิเฉลี่ยทั้งปีค่อนข้างต่ํา มีเปลือกดอกชมพูภูคาเรียบสีเทา ใบประกอบแบบขนนกชั้นเดียว มีใบย่อยรูปไข่แกม รูปใบหอก ปลายใบแหลมยาว แผ่นใบด้านล่างมีนวลสีขาว

ส่วนดอก เมื่อบานจะมีลักษณะคล้ายรูประฆัง กลีบดอกด้าน นอกมีสีชมพูจางขาว และกลีบดอกด้านในมีสีชมพูลายเส้นสีม่วง ชูช่อเป็นพวงใหญ่ โดยปัจจุบันได้มีการทดลองเพาะกล้าไม้ ชมพูภูคาเป็นผลสําเร็จ ซึ่งจะช่วยให้ต้นไม้ชนิดนี้ไม่สูญพันธุ์ ไปจากโลกของเรา ชมพูภูคา จะออกดอกระหว่างเดือนกุมภาพันธ์ มีนาคม ของทุกๆปี

สําหรับในกรุงเทพมหานคร ต้นไม้ใหญ่ เก่ากาล มักปรากฏอยู่ในวัดเสียเป็นส่วนใหญ่อาจเป็นเพราะการห้ามตัด และความเชื่อใน เรื่องความศักดิ์สิทธิ์ จากการสํารวจพบ อาทิ

วัดราชาธิวาสวิหาร ซอยสามเสน ๙ เขตดุสิต มีต้นจัน เป็นต้นไม้เก่าแก่อายุราว ๒๐๐ ปี อยู่บริเวณด้านหลังกุฏิราย คณะเหนือ ซึ่งเป็นเขตสังฆาวาสของวัด

นอกจากนั้นแล้ว ยังมีต้นไม้เก่าแก่อย่าง ต้นพระศรีมหาโพธิ์ ปลูกในสมัยรัชกาลที่ ๒ เป็นต้นโพธิ์จากประเทศศรีลังกา ปลูก เป็นคู่กันทั้งสองด้านของพระอุโบสถ เรียกว่า “โพธิ์ลังกา” ซึ่งมีอายุราว ๒๐๐ ปีเช่นกัน

ต้นตะเคียนทอง ที่อยู่ภายในวัดสุวรรณคีรี
ซอยโรงพยาบาลเจ้าพระยา เขตบางกอกน้อยขึ้นอยู่บริเวณที่จอดรถริมคลองบางกอกน้อย มีอายุประมาณ ๒๕๐ ปี เส้นรอบวงของลําต้น ๔.๗ เมตร และสูงถึง ๓๕ เมตร แต่เดิมเป็น ต้นตะเคียนคู่ แต่เมื่อน้ําท่วมใหญ่ในปี ๒๕๓๘ อีกต้นได้ตายลง ทางวัดจึงนําไม้บางส่วนไป
สร้างกุฏิพระ อีกส่วนหนึ่งนํามาแกะเป็นรูปเจ้าแม่ตะเคียนทองและนํามาไว้ในศาล

ส่วนที่ชุมชนศรีสุริโยทัย ด้านหลัง โรงเรียนสตรีศรีสุริโยทัย มีต้นกร่าง ที่มี ขนาดใหญ่ ได้รับรางวัลรองชนะเลิศอันดับ ๑ ประเภทต้นไม้ใหญ่ที่สุด ในโครงการ ประกวดต้นไม้ใหญ่ใน กทม. พ.ศ. ๒๕๕๔ โดยมีเส้นรอบวงของลําต้นยาวถึง ๑๕.๖๗ เมตร มีอายุกว่า ๒๐๐ ปี

วัดชนะสงคราม ย่านบางลําพู ก็มีต้นไม้เก่าแก่อย่าง “ต้นโพธิ์” ซึ่งอยู่บริเวณด้านหลังวัด ติดกับทางออกสู่ถนนรามบุตรี เชื่อมระหว่างถนนพระอาทิตย์ กับถนนจักรพงษ์ สันนิษฐานว่า มีอายุไม่ต่ํากว่า ๒๐๐ ปีเช่นกัน นอกจากนั้นแล้วใน กทม. ยังมีต้นไม้เก่าแก่อีกหลายต้น เช่น

ต้นกร่าง หน้าคณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร วังท่าพระ

ต้นไทรทอง ที่โรงเรียนพระรามหกเทคโนโลยี เขตบางพลัด
ต้นโพธิ์ วัดมหาธาตุฯ เขตพระนคร

ต้นตะเคียน หน้าวัดราชบพิธฯ ต้นยางนา ที่วัดน้อยใน เขตตลิ่งชัน

ต้นไม้เก่าแก่เหล่านี้ล้วนมีชีวิต มีคุณค่าทางจิตใจของคนในชุมชนฝากแฝงไว้เสมอมา ในร่มเงาแห่งกิ่งก้านสาขาอันร่มเย็นยังมีกาลเวลาแห่งความทรงจําอันงดงามประดับประทับไว้อีกด้วย…