ถึงขนาดนั้น อันดามันก็ยังมีสิ่งอื่นที่น่าภาคภูมิใจมากกว่าความสวยงามที่ปรากฏให้เห็น จะมีสักกี่คนที่รู้ว่า แผ่นดินและสัณฐานทางธรณีวิทยาใต้ผืนน้ำอันล้ำลึกของอันดามันนั้นไม่เคยเปลี่ยนแปลงเลยเป็นเวลากว่า ๒๐๐ ล้านปีมาแล้ว

จะมีสักกี่คนที่รู้ว่า ในช่วงทศวรรษที่ผ่านมานี้ หลายเผ่าพันธุ์ของสิ่งมีชีวิตที่อันดามันปรับตัวและมีวิวัฒนาการจนมีความแตกต่างจากเผ่าพันธุ์อย่างเห็นได้ชัด

ความหลากหลายของสรรพสิ่งของพืชพันธุ์และสัตว์ป่านานาชนิด ทั้งที่ประจำถิ่นและอพยพมาตามฤดูกาล ตลอดจนถึงโถงถ้ำใหญ่อันอลังการของภูเขาหินปูนหลายแห่งที่ปรากฏภาพเขียนสีเป็นหลักฐานว่าดินแดนแห่งนี้เคยเป็นที่อยู่อาศัยของ “ชาวน้ำ” หลายเผ่าพันธุ์มาแต่อดีตที่ย้อนกาลเวลาไปนับพันปี

มรดกโลก อันดามัน

ด้วยความน่าสนใจยิ่งนี้ ทำให้นักวิชาการจากหลายหน่วยงานประสานมือกันค้นคว้ารวบรวมความโดดเด่นของอันดามันไว้ และยิ่งค้นคว้าลึกลงไปเท่าไร ก็ยิ่งพบว่าอันดามันเป็นความมหัศจรรย์ที่คนไทยและชาวโลกควรได้รับรู้ และที่สำคัญ ควรเป็นความภาคภูมิใจของคนไทยที่จะบอกให้ชาวโลกทราบว่า เรามีของดีอันควรค่าแก่การรักษาไว้เป็นมรดกของชาติและของโลก

แต่การสงวนมรดกทางธรรมชาติเหล่านั้นให้คงสภาพไว้ได้นานที่สุดอาจเป็นสิ่งพ้นวิสัยที่จะดำเนินการได้โดยหน่วยงานหรือระดับองค์กรในประเทศ คณะทำงานดังกล่าวจึงตั้งเป้าหมายที่จะเสนอไปยังองค์กรระหว่างประเทศที่สามารถให้การสนับสนุนได้นั่นก็คือคณะกรรมการมรดกโลก

การสงวนมรดกทางธรรมชาติเหล่านั้นให้คงสภาพไว้ได้นานที่สุดอาจเป็นสิ่งพ้นวิสัยที่จะดำเนินการได้โดยหน่วยงานหรือระดับองค์กรในประเทศคณะทำงานดังกล่าวจึงตั้งเป้าหมายที่จะเสนอไปยังองค์กรระหว่างประเทศที่สามารถให้การสนับสนุนได้ นั่นก็คือคณะกรรมการมรดกโลก

ซึ่งมีวัตถุประสงค์เพื่อส่งเสริมความร่วมมือระหว่างประเทศ ในการคุ้มครองและการอนุรักษ์มรดกทางวัฒนธรรม และ ธรรมชาติที่โดดเด่นของมวลมนุษยชาติให้คงอยู่สืบต่อไป โดยได้กําหนดคุณสมบัติของสถานที่เหล่านั้นไว้ว่า

• เป็นตัวอย่างที่เด่นชัดของการเป็นตัวแทนในวิวัฒนาการสําคัญต่างๆ ในอดีตของโลก
• เป็นตัวอย่างที่เด่นชัดในการเป็นตัวแทนของขบวนการเปลี่ยนแปลงที่สําคัญทางธรณีวิทยา หรือวิวัฒนาการทางชีววิทยาและปฏิสัมพันธ์ของมนุษย์ต่อสิ่งแวดล้อมทางธรรมชาติที่กําลังเกิดอยู่
• เป็นแหล่งที่เกิดจากปรากฏการณ์ทางธรรมชาติที่มีเอกลักษณ์หายากหรือสวยงาม

ซึ่งในประเทศไทยมีแหล่งที่ประกาศให้เป็นแหล่งมรดกโลกแล้วหลายแห่ง ประกอบด้วย

อนุสัญญาว่าด้วยการคุ้มครองมรดกโลกทางวัฒนธรรมและธรรมชาติ ถูกกําหนดขึ้นจากความพยายามของนานาชาติเพื่อหยุดยั้งความสูญสลาย ความเสื่อมโทรมของแหล่งมรดกทางวัฒนธรรมและทางธรรมชาติที่ทรงคุณค่า ซึ่งตั้งอยู่ในประเทศต่างๆ ทั่วโลก

เมื่อมองย้อนกลับมาใน “พื้นที่อนุรักษ์อันดามัน” ก็พบว่ามี ระบบนิเวศที่มีความหลากหลาย และมีความโดดเด่นระดับโลก หลายแบบในหลายพื้นที่ อาทิ

• อุทยานแห่งชาติหมู่เกาะสุรินทร์ มีความโดดเด่นในด้านระบบนิเวศปะการังน้ําตื้น
• อุทยานแห่งชาติหมู่เกาะสิมิลัน มีความโดดเด่นในด้านนิเวศปะการังน้ําลึก
• อุทยานแห่งชาติอ่าวพังงา มีความโดดเด่นในด้านระบบ นิเวศป่าชายเลน และภูมิประเทศเขาหินปูน (Karsts Topography)
• อุทยานแห่งชาติหมู่เกาะตะรุเตา มีความโดดเด่น หลากหลายทางชีวภาพของระบบนิเวศทะเลและชายฝั่ง
• ป่าชายเลน หาดโคลน เอสทูรีตอนบน ลําน้ํากระบุรี หมู่เกาะพยาม แหลมสน (สิมิลัน)
• เกาะหินแกรนิต ปะการังน้ําตื้น (สุรินทร์) ปะการังน้ําลึก
• ป่าชายหาด และหาดวางไข่ของเต่าทะเล (หาดท้ายเหมือง เกาะพระทอง)
• ระบบนิเวศป่าชายเลน และเขาหินปูนลูกโดด – อุทยาน แห่งชาติอ่าวพังงา – อุทยานแห่งชาติธารโบกขรณี – เกาะพีพีเล หมู่เกาะทะเลลึก และกองหิน (อุทยานแห่งชาติหมู่เกาะลันตา)

ภาพเขียนสีผนังถ้ําที่ยังคง หลงเหลืออยู่เป็นจํานวนมาก ในถ้ําหินปูน บริเวณอ่าวพังงา และพื้นที่โดยรอบ บ่งบอกให้ ผู้คนรุ่นหลังทราบถึงการตั้งถิ่นฐาน การทํามาหากิน และ ชีวิตความเป็นอยู่ของพวกเขา

ด้านประวัติศาสตร์และโบราณคดี

• ในพื้นที่อนุรักษ์ทะเลอันดามัน (Andaman Sea Protected Area) เป็นแหล่งทับถมของอารยธรรมโบราณ นับเนื่อง ด้วยกาลเวลากว่า ๑,๐๐๐ ปี ภาพเขียนสีผนังถ้ําที่ยังคงหลงเหลือ อยู่เป็นจํานวนมาก ในถ้ําหินปูน บริเวณอ่าวพังงาและพื้นที่โดยรอบ บ่งบอกให้ผู้คนรุ่นหลังทราบถึงการตั้งถิ่นฐาน การทํามาหากิน และ ชีวิตความเป็นอยู่ของพวกเขา หรือการเดินทางค้าขายของพ่อค้า วาณิชชาวอินเดีย ที่เชื่อกันว่าบริเวณเกาะคอเขา เกาะพระทอง คือ เส้นทางสายไหมทางทะเลที่เชื่อมต่อการเดินทางค้าขายระหว่าง มหาสมุทรอินเดีย ทะเลอันดามัน ไปสู่อ่าวไทย
• นอกจากนั้น ชาวน้ํา หรือชาวเลจํานวนถึง ๔ เผ่าพันธุ์ ยัง คงดําเนินชีวิตเช่นเดียวกับที่พวกเขาเคยเป็นเมื่อหลายร้อยปีก่อน ในพื้นที่หลายแห่ง ตั้งแต่จังหวัดระนองไปจนถึงจังหวัดกระบี่

จึงถือได้ว่ามีความพร้อมอย่างยิ่งที่จะเสนอเข้ารับการพิจารณาเข้าสู่การเป็นแหล่งมรดกโลกทางธรรมชาติ

ทุกวันนี้ อันดามันถือเป็นแหล่งท่องเที่ยวและนันทนาการที่ ทรงคุณค่าที่สุดอยู่แล้ว แต่ถ้ายิ่งได้รับการประกาศให้เป็นแหล่ง มรดกโลกทางธรรมชาติ แน่นอนที่สุดว่า ความโดดเด่นของพื้นที่ แหล่งอนุรักษ์ทะเลอันดามัน (Andaman Sea Protected Area) จะยิ่งเพิ่มคุณค่ากว่าเดิมขึ้นไปอีกหลายเท่า ทั้งยังเป็นเครื่องยืนยันได้อีกว่า ความงดงามเหล่านั้นจะมีความยั่งยืนตราบนาน เท่านาน