คลองเก่าในบางกอก

(ตอนจบ)

คลองรอบกรุงมีอายุยาวนานเกือบ ๒๓๐ ปี ย่อมจะมีเหตุการณ์และเรื่องราวต่างๆเกิดขึ้นในคลอง และสองฝั่งคลองบ้าง น่าจะนำมาเล่ารวมไว้ด้วย

“สมัยรัชกาลที่ ๕ วัดสระเกศด้านริมคลองรอบกรุงยังไม่มีบ้านเรือนมีแต่ศาลาหน้าวัดเหมือนอย่างวัดริมแม่น้ำทั่วๆ ไป ผู้ที่มาทำบุญทางเรือก็จอดเรือไว้หน้าวัด พวกแม่ค้าก็ขึ้นไปนั่งพักได้”

ตอนก่อนเล่าถึงจระเข้มาคาบนายทองอยู่บ้านสนามควายคือบริเวณสะพานมหาดไทยอุทิศปัจจุบันนี้ นึกได้ว่ามีคนเคยถามว่าทำไมเรียกสนามควาย เคยเป็นสนามแข่งควายก่อนหรือ ผู้เขียนก็จนปัญญาตอบไม่ได้ แต่พิจารณาดูแล้วน่าจะเป็นที่ทุ่งหญ้าเลี้ยงควายมาก่อน คือบรรดาพ่อค้าเกวียนทางหัวเมืองตะวันออกจะนำเกวียนมาพักบริเวณนี้ แล้วปล่อยควายให้หากินในบริเวณนี้ และเกวียนก็เอาข้ามคลองลำบาก พวกพ่อค้าแม่ค้าในกรุงก็คงใช้เรือมาตามคลองรอบกรุง มาซื้อและขนถ่ายสินค้ากันที่นี่ เมื่อเห็นควายมีจำนวนมากจึงเรียกกันว่าสนามควายจะผิดถูกอย่างไร ขอประทานอภัย เพราะเป็นเรื่องก่อนเกิด

อย่างไรก็ตาม ก่อนขุดคลองรอบกรุง บริเวณสนามควายก็คงพื้นดินติดต่อไปถึงบริเวณวัดสระเกศ หลังจากขุดคลองรอบกรุงแล้ว ๑๒ ปี โปรดให้ขุดคลองทางด้านเหนือวัดสระเกศอีกคลองหนึ่ง แยกจากคลองรอบกรุงตรงสนามควายไปทางตะวันออก คลองนี้ไม่ได้ขุดเพื่อประโยชน์ป้องกันข้าศึก แต่รัชกาลที่ ๑ โปรดให้ขุดเพื่อประชาชนชาวพระนครได้ลงเรือไปประชุมเล่นเพลง และสักวาในเทศกาลฤดูน้ำ

มีเรื่องปรากฏในจดหมายเหตุโหรว่า “ปีมะเส็ง จ.ศ. ๑๑๕๙ (พ.ศ. ๒๓๘๐) ขุดคลองมหานาค” บางทีคลองที่ขุดนี้จะเป็นคลองเล็กๆ ใช้ประโยชน์ไม่ได้มาก เรือพระที่นั่งเข้ามาไม่สะดวก จึงปรากฏว่าอีก ๒ ปีต่อมา “มีพระโองการรับสั่งให้ขุดคลองรอบเกาะให้บ่ายเรือพระที่นั่งได้ เรียกว่า คลองมหานาค” (ศักราช ๑๑๖๑ ปีมะแม ตรงกับ พ.ศ. ๒๓๔๒) และเกาะดังกล่าวนั้นจะเป็นเกาะอะไรก็ไม่ทราบ แต่มีกล่าวถึงเกาะนางชีไว้แห่งหนึ่ง จะเป็นเกาะนี้หรืออย่างไร ต่อมาปรากฏว่าได้ใช้คลองนี้เป็นที่เก็บเรือพระที่นั่งอยู่คราวหนึ่ง และใน พ.ศ. ๒๔๕๑ ปลายรัชกาลที่ ๕ ยังเป็นคลองที่มีการต่อเรือต่างๆ อยู่